تاملات مرگ اندیشانه در آثار سنایی
نویسندگان: مصطفی خورسندی شیرغان، محمد بهنام فر،
نشریه ادبیات عرفانی » پاييز و زمستان 1392 شماره9
کلیدواژه: سنایی ، مرگ اندیشی حکیمانه ، مرگ اندیشی زاهدانه ، مرگ اندیشی عارفانه
چکیده:
هدف این مقاله تحلیل جامع تاملات مرگ اندیشانه در آثار سنایی است. مرگ، یکی از اندیشه های کلان و مهم در آثار سنایی است و او به پدیده مرگ از زاویه ها و چشم اندازهای گوناگون نگریسته و آن را به شیواترین و نغزترین بیان تصویر نموده است. این چشم اندازهای متنوع را می توان حاصل ساحت های اندیشگی(حکیمانه، زاهدانه و عارفانه) و نیز نوعی نسبی نگری هستی شناسانه سنایی قلمداد کرد که نشان می دهد او در هر سه ساحت وجودی، تجربه و تاملات شگرف و نغزی دارد.
.....................................................................................................
مقدمه ای برمقاله
---
۱. مقدمه**
سنایی غزنوی، از پیشگامان عرفان و ادب فارسی، در آثار خود به **مرگ** به عنوان یکی از محورهای اساسی تفکر انسان می‌پردازد. مرگ در نگاه او نه پایان، بلکه **آستانه‌ای به عالم معنا** است. این مقاله به بررسی جایگاه مرگ‌اندیشی در اشعار و اندیشه‌های سنایی می‌پردازد.
---
۲. دسته‌بندی مضامین مرگ‌اندیشی در آثار سنایی**
الف) مرگ به مثابه بیدارگر**
- سنایی مرگ را **یادآور فناپذیری دنیا** می‌داند:
*"ای برادر، مرگ تو را خواهد رسید / زان سپس پشیمانی سودی ندهد"*
- او از مرگ به عنوان **محرکی برای اصلاح نفس** یاد می‌کند و آن را عاملی برای رهایی از غفلت می‌شمارد.
ب) مرگ به عنوان گذر به حیات ابدی**
- در نگاه سنایی، مرگ **تولد دوباره** است:
*"مرگ اگر مرد است، پس من زنده‌ام / ورنه این زندگانی من مردن است"*
- او مرگ را **پلی به سوی لقای الهی** توصیف می‌کند و معتقد است انسان با مرگ از قفس تن رها می‌شود.
ج) نقد دنیای فانی**
- سنایی با یادآوری مرگ، **دنیا را فریبنده** می‌خواند:
*"دنیا چو بازیچه‌ای است / کز وی نیاید جز غم و رنج"*
- او انسان را به **زهد و دوری از تعلقات مادی** دعوت می‌کند، چرا که مرگ همه‌چیز را به فراموشی می‌سپارد.
د) مرگ و عدالت الهی**
- سنایی مرگ را **مساوی‌کنندهٔ ظالم و مظلوم** می‌داند:
*"چون اجل در رسد، پادشاه و گدا / یکسان شوند در زیر خاک سیاه"*
- این نگاه، یادآور **برابری انسان‌ها در برابر مرگ** و تاکید بر عدالت خداوند است.
---
- سنایی **مرگ‌اندیشی** را نه برای ترساندن، بلکه برای **بیداری معنوی** مطرح می‌کند.
- از نظر او، مرگ **ابزاری برای گذر از ظاهر به باطن** و از فنا به بقاست.
- اشعار سنایی دربارهٔ مرگ، ترکیبی از **عرفان، اخلاق و فلسفه** است که مخاطب را به تفکر در ماهیت وجود دعوت می‌کند.
**نکتهٔ پایانی:**
سنایی مرگ را **آینه‌ای برای خودشناسی** می‌داند؛ همان‌گونه که در این بیت می‌گوید:
*"هر که را خودشناسی مرگ باشد زندگانی / هر که را خودنشناسی زندگانی مرگ باشد"*
اگر نیاز به تحلیل بخش‌های خاصی از مقاله دارید، خوشحال می‌شوم بیشتر توضیح دهم.
تهیه کننده : سعید اعتماد مقدم
مرگ اندیشی - مرگ - سنایی - تولد دوباره - پشیمانی - زهد - قفس تن - زاهدانه - حکیمانه - عارفانه -
